αρχαία Τανάγρα

Η μεγάλη και ιστορική Βοιωτική πόλη, κράτος την εποχή της ακμής της, αποτελεί σήμερα τον ομφαλό του Δήμου Τανάγρας.

Η Τανάγρα στην αρχαιότητα αποτελούσε το δώρο της φύσης γιατί ήταν κτισμένη ανάμεσα στη Βόρεια όχθη του μεγάλου πλωτού για την εποχή αυτή ποταμού, Ασωπού, και στην ανατολική όχθη του Θερμόδοντα ποταμού (Λάρις).Η ιστορία της αρχαίας Τανάγρας και γενικότερα της ευρύτερης περιοχής αρχίζει στους μυθικούς χρόνους, όταν ο ποτάμιος Θεός της Βοιωτίας, Ασωπός, γιός του Ωκεανού από το γάμο του με την Μετώπη, κόρη του Δάδωνα απέκτησε πολλές κόρες. Την Θήβη, την Πλάταια, την Εύβοια, την Νεμέα, Αίγινα ( που άρπαξε ο Δίας) και την Τανάγρα. Ο άνδρας της Τανάγρας ο Ποίμανδρος ίδρυσε για χάρη της κοντά στο πατέρα της (βόρεια όχθη του Ασωπού) μια πόλη και προς τιμή της την ονόμασε Τανάγρα ή Ταναγραία. Ο Ποίμανδρος ήταν γιος του Χαιρεσιλάου, και της Στρατονίκης.

Οι αναφορές για ανθρώπινη εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της Τανάγρας, μας παραπέμπουν στο ιε΄ και ιδ΄ αιώνα π.Χ.
Η Τανάγρα άκμασε από τους Μυκηναϊκούς έως και τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Ήταν το επίκεντρο της Ταναγραϊκής που περιελάμβανε το Άρμα , την Μυκαλησσό, τις Φαρές, τον Ελαιώνα, και άλλες θαμμένες σήμερα πόλεις. Μέλος της συμμαχίας του Κοινού των Βοιωτών.
Αποσπάσματα ποιημάτων που σώζονται σήμερα σε Αιγυπτιακούς πάπυρους της λυρικής Ταναγραίας ποιήτριας Κόριννας , σύγχρονης του άλλου λυρικού Βοιωτού ποιητή Πινδάρου μαζί με πολλά άλλα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής, μαρτυρούν την πρόοδο της πόλης στα γράμματα και στις τέχνες.

Η πόλη της αρχαίας Τανάγρας ήταν κτισμένη σε λόφο στην αριστερή όχθη του ποταμού Ασωπού και στα σύνορα της Αττικής με τη Βοιωτία.
Η Τανάγρα αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς Παυσανία, Στράβωνα, Δικαίαρχο, Ηρόδοτο.
Ο Δικαίαρχος, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη, αναφέρει ότι βρισκόταν επί βραχώδους και υψηλού λόφου, γνωστού με το όνομα Γριμάδα ή Γριμάλα, παρά την Βόρεια όχθη του ποταμού Ασωπού. Τα σπίτια της Τανάγρας ήσαν κοσμημένα με ωραίες στοές και τοιχογραφίες. Οι κάτοικοι υπήρξαν λαμπροί στην συμπεριφορά, λιτοί στον βίο, όλοι γεωργοί και όχι εργάτες. «Πιστοί , δίκαιοι, φιλόξενοι, μεταδοτικοί και αλλότριοι πάσης αδίκου πλεονεξίας».

Η πόλη ήταν κτισμένη στους πρόποδες του λόφου, ενώ τα ιερά κτίσματα στην κορυφή. Περιμετρικά της πόλης αναπτύχθηκαν τείχη 3 μλ περίπου. Κατεδαφίσθηκαν το 456 π.Χ. με ορατά σήμερα τα ερείπιά τους..

Ιερά Ταναγραίων

  • Διονύσου μετά λατρευτικού αγάλματος, έργο του περίφημου γλύπτου Πραξιτέλους και ενός επιπλέον αγάλματος του Τρίτωνος. Ιδέα των αγαλμάτων τούτων λαμβάνουμε από τα νομίσματα της Τανάγρας των Ρωμαϊκών χρόνων. Πλησίον του ναού ευρίσκονταν οι ναοί της
  • Θέμιδος
  • Αφροδίτης
  • Απόλλωνα
  • Ερμού του κριοφόρου
  • Ερμού του Προμάχου.

Λείψανα των ναών τούτων ήλθαν σε φως με τις ανασκαφές του 1890.

Κατά τον Λυκόφωνα ή Τανάγρα ήταν η υπό του Ομήρου μνημονευομένη πόλη Γραία, η επωνομασθείσα Ταναγραία ή Τανάγρα, προσλαβούσα κατά το Leake το πρόθυμα “Τανά” σε απόδειξη της Αιολικής αυτής καταγωγής.

Η Τανάγρα ήταν μια ελεύθερη πολιτεία της συμπολιτείας της Βοιωτίας κατέχοντας εκτεταμένη εύφορη περιοχή.
Η ανεξαρτησία της Τανάγρας χάθηκετο 456 π.Χ όταν οι Αθηναίοι με τον Μυρωνίδη εισέβαλαν στην Βοιωτία και νίκησαν τους Βοιωτούς στα Οινόφυτα όπου κατεδαφίσθηκαν τελείως τα τείχη.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει για την Τανάγρα ότι οι αρχαιότατοι κάτοικοι της ήταν Φοίνικες (Γεφυραίοι) οι οποίοι ήλθαν με τον Κάδμο στη Βοιωτία , μετά την αποπεράτωση των υδραυλικών έργων στην Θήβα και εγκαταστάθηκαν στην Ταναγραϊκή γη , όπου τους έτυχε ως κλήρος,

Κατά την περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων η Τανάγρα ήταν αυτόνομη πολιτεία και εκ των ανθηρότερων πόλεων της Βοιωτίας. Παρήγαγε άφθονο και εξαίρετο κρασί και φημιζόταν για τους μαχητικούς πετεινούς (κοκόρια), τα οποία ονομαζόντουσαν «κόσσυφοι». Οι πετεινοί ήταν δύο είδη, κατάλληλοι για κοκορομαχίες. Το μέγεθος τους ήταν σαν τα πουλερικά της Λυδίας, το χρώμα τους σαν του κόρακα, ενώ το γένι και το λειρί τους σαν της ανεμώνης. Είχαν λευκά σημάδια μικρά στην άκρη του ράμφους και στην άκρη της ουράς. Αυτή ήταν η μορφή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εξασκημένοι σε κοκορομαχίες πετεινοί της Τανάγρας ήταν γνωστοί ως «Ταναγραίοι αθλητές».

Η Μυκηναϊκή εγκατάσταση που εντοπίστηκε το1968 , χρονολογείται περίπου στο 1450 π.Χ. βορειοδυτικά . της αρχαίας κλασικής Τανάγρας. Η ύπαρξη αυτού του συνοικισμού (1450 -1200 π.Χ.) ήταν άγνωστη μέχρι τα μέσα του 1950, όταν αρχαιοκάπηλοι ανακάλυψαν και σύλησαν θαλαμοειδείς τάφους, γεμάτους με ασυνήθιστες σαρκοφάγους από terracotta.

Το 1965 η καθηγήτρια Emily Vermeulen, δημοσίευσε ότι ήταν γνωστό γι’ αυτές τις σαρκοφάγους και πολύ σωστά υπέδειξε το χώρο προέλευσής τους, στον ευρύτερο χώρο της Τανάγρας. Τρία χρόνια αργότερα, ο αρχαιολόγος Θεόδωρος Σπυρόπουλος, ξεκίνησε ανασκαφές, που βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη και έφερε στην επιφάνεια τον Μυκηναϊκό οικισμό, νεκροταφεία και αρκετές εκατοντάδες τάφους σε περιοχή 200m ανατολικά της σημερινής Τανάγρας.

Σ’ αυτούς τους τάφους βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός σαρκοφάγων - λαρνακών από terracotta, πανομοιότυπων των προαναφερθέντων και επίσης κτερίσματα καθημερινής χρήσης όπως εργαλεία, όπλα, μπρούτζινα αντικείμενα και αγαλματίδια θεο­τήτων από terracotta . Πρόδρομοι αυτών που θα ακολουθούσαν και θα γίνονταν το σήμα κατατεθέν της Ταναγραϊκής τέχνης, αργότερα.

Η πρώτη αναφορά της Ιστορικής Τανάγρας - εγκατεστημένης στο λόφο Γριμάδα , χρονολογείται γύρω στο 700 π.Χ. και αποδεικνύεται από έναν αριθμό σφραγιδόλιθων, δημοσιευμένων από τον Dr. R.C.S. Frisch. Τα στοιχεία, που έχουμε για τους πρώτους χρόνους ύπαρξης της αρχαίας Τανάγρας είναι περιορισμένα.

Ιστορικά η Τανάγρα εμφανίζεται πάλι το 585 π.Χ., όταν από κοινού, με τα Μέγαρα, ιδρύουν την Ηράκλεια, μια αποικία στη Νότια ακτή της Μαύρης θάλασσας.

Ο Παυσανίας μας αναφέρει ότι ΓΡΑΙΑ είναι το ομηρικό όνομα της Μυκηναϊκής Τανάγρας. Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο που βρέθηκε 200m ανατολικά από το σημερινό χωριό Τανάγρα μαρτυρεί ότι ήταν το νεκροταφείο της Γραίας.

Ο D.W. Roller ταυτίζει επίσης το Γραός στήθος με το λόφο Μονοβίγκλα ύψους 466m κοντά στο χωριό Τανάγρα και όχι στα υψώματα κοντά στη Θήβα .

Η επικράτεια της Μυκηναϊκής Γραίας μπορεί να έφθανε ως την περιοχή του Ωρωπού που ονομαζόταν Γραϊκή, και επειδή μαζί με Κυμαίους και Χαλκιδείς είχαν αποικήσει στην παρά τη Ρώμη Κύμη και Γραείς , είναι πιθανόν οι Γραείς αυτοί να συνετέλεσαν στο να ονομαστούν από τους Ρωμαίους οι Έλληνες «grajj» (το πολύ κοινό επίθετο grajus σήμαινε τον Έλληνα ή τον Ελληνικό).

Μετά το 550 π.Χ. δημιουργείται μια Βοιωτική Ομοσπονδία, από πόλεις - κράτη, καθώς και η από κοινού κοπή ασημένιων νομισμάτων, από τις πόλεις Θήβα, Τανάγρα και Αλίαρτο.
Τα νομίσματα τηs Τανάγραs ήταν αργυρά ,στατήρεs, δραχμέs και οβολοί τα οποία , έχουν στην εμπρόσθια όψη πάντοτε , την Βοιωτική ασπίδα. Στην οπίσθια όψη, ένα τετράγωνο με τα αρχικά γράμματα Τ ή ΤΑ ή Β ή ΒΟΙ ή και με την παράσταση του εμπρόσθιου μερουs καλπαζοντοs ίππου. Τα νομίσματα αυτά κόπηκαν , από το 550-315 π.χ. Κατά τουs αυτοκρατορικούs xρόνουs τα νομίσματα τηs Τανάγραs φέρουν ή την κεφαλή του εκάστοτε Ρωμαίου Αυτοκράτορα μετά τηs λέξεωs ΤΑΝΑΓΡΑΙΩΝ ή την κεφαλή του ποταμού Ασωπού η την προτομή του ΠΟΙΜΑΝΔΡΟΥ του μυθολογικού ιδρυτή τηs πόλεωs . Μερικά φέρουν τιs εικόνεs του Ερμού του κρυοφόρου, του Ερμού του προμάχου και του Διονύσου έργου του Καλάμιδοs.

Στην Τανάγρα γεννήθηκε και μεγάλωσε ο πιο διάσημοs γιατρόs του 3ου π.χ. αιώνα ο Βακχείοs. Έγραψε πολλά πρωτότυπα ιατρικά έργα και πλήθοs από μελέτεs. Τα σπουδαιότερα έργα του είναι :

  • H σφυγμών επιτομή ,
  • Περί ρυθμού ,
  • Κίνηση εν χρόνοιs τάξιν έχουσιν

εξέδωσε επίσης πάρα πολλά έργα του Ιπποκράτη.

Το 480 π.Χ., η Θήβα, με την πλειοψηφία της Ομοσπονδίας, προσέφερε “γη και ύδωρ” στους Πέρσες εισβολείς, μια κίνηση λαθεμένη, που μετά την ήττα των Περσών, τους οδήγησε σε δυσμένεια αντιμετωπίζοντας πολιτικό και οικονομικό μαρασμό.
Το επόμενο τέταρτο του αιώνα, η Τανάγρα αναδεικνύεται σε πολιτικόοικονομικό κέντρο της Βοιωτίας. Εκδίδει, μόνη αυτή, νέα σειρά νομισμάτων με τα αρχικά και πάλι ΤΑ για την πόλη της Τανάγρας και ΒΟΙ για ολόκληρη την επικράτεια της Βοιωτίας.


Το 457 π.Χ., ο πληθυσμός της πόλης θρήνησε πολλές απώλειες, αποτέλεσμα δύο μαχών ενάντια στους Αθηναίους. Η Τανάγρα έχοντας συμμαχήσει με τους Σπαρτιάτες, νίκησε τους Αθηναίους αλλά με τεράστιες απώλειες γι΄αυτή και τους συμμάχους της. Δύο νίκες που χαρακτηρίστηκαν “Πύρρειες”, τόσο για την Τανάγρα, όσο και για την Σπάρτη, έτσι ώστε οι δυνάμεις της Σπάρτης, αποδεκατισμένες, αποχώρησαν από τη Βοιωτία, με προορισμό τη Λακεδαίμονα, αφήνοντας ανεκμετάλλευτες τις νίκες τους.
Τον ίδιο χρόνο αργότερα, οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν εναντίον των Βοιωτών, με σκοπό να τους τιμωρήσουν παραδειγματικά, όπερ και εγένετο, στα Οινόφυτα, όπου ηττήθηκαν οι Βοιωτοί, με άμεσο αποτέλεσμα, οι Αθηναίοι να καταστρέψουν τα τείχη της Τανάγρας, να εγκαθιδρύσουν δημοκρατικού χαρακτήρα πολίτευμα - το ίδιο έγινε σ’ όλες τις Βοιωτικές πόλεις - και να διαμελίσουν την Ομοσπονδία, επιτυγχάνοντας την αποδυνάμωση κάθε Βοιωτικής πολιτείας. Η κατάσταση αυτή διήρκεσε δέκα χρόνια και απ αυτήν την περίοδο έχουμε διαφορετικής κοπής νομίσματα, από κάθε πόλη ξεχωριστά, όλα με τη χαρακτηριστική Βοιωτική ασπίδα, αλλά με διαφορετική οπίσθια όψη για κάθε πόλη - αυτό της Τανάγρας συνεχίζει να απεικονίζει ένα καλπάζον άλογο με τα αρχικά ΤΑ (ΤΑΝΑΓΡΑ).

Το 445 π.Χ. Αθήνα και Σπάρτη συνάπτουν ειρήνη, μια ειρήνη που διήρκεσε 14 χρόνια. Στην περίοδο αυτή, οι Αθηναίοι δεν έφεραν αντίρρηση, όταν οι Βοιωτικές πόλεις, με πρωτοστατούσα την Θήβα εντάχθηκαν, για άλλη μια φορά, στην Σπαρτιατική συμμαχία. Η Θήβα ήταν αυτή που ανέλαβε ξανά, ηγεμονικό ρόλο απέναντι στις υπόλοιπες για τα επόμενα 50 χρόνια.
Το 371 π.Χ., εξήντα χρόνια μετά το ξέσπασμα του Β Πελοποννησιακού πολέμου, όπου η Τανάγρα κατάφερε να μείνει αμέτοχη, η μοίρα της συνδέεται ξανά με την πορεία της παντοδυναμίας των Θηβών. Η Θήβα αναδεικνύεται ως η μεγαλύτερη πολιτική και στρατιωτική δύναμη της Ελλάδας.
Είναι η εποχή του Επαμεινώνδα, του ευφυέστερου στρατηγού και πολιτικού των Βοιωτών. Οδήγησε τη Θήβα και τη Βοιωτική Κοινοπολιτεία στο ζενίθ της ακμής των,μια ακμή, που δυστυχώς, σταματάει με το θάνατό του, το 362 π.Χ.
Η κατάσταση επανέρχεται στα χρόνια, προ του Επαμεινώνδα, όπου ανεξάρτητες οι πόλεις συνεχίζουν την πορεία τους.
Το 338 π.Χ., όλη η Ελλάδα υποκύπτει στη στρατιωτική υπεροχή του Φιλίππου του B’, και για πρώτη φορά οι ελληνικές πολιτείες, υπό την ενθουσιώδη καθοδήγησή του, αποφασίζουν την από κοινού, επιθετική εκστρατεία κατά των Περσών.
Για πρώτη φορά οι τύχες, όλων των Ελλήνων, ενώνονται. Το αίσθημα του ΕΜΕΙΣ (οι ‘Έλληνες) ισχυροποιείται μέσω του ΑΥΤΟΙ (οι Πέρσες). Η Τανάγρα, την εποχή αυτή, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή των Θηβών, το 335 π.Χ., από το διάδοχο του Φιλίππου Β’, τον Αλέξανδρο τον Μέγα, είναι η κυριότερη και ίσως η πλουσιότερη πόλη της Βοιωτίας. Ακόμη και μετά την επανίδρυση των Θηβών το 315 π.Χ.
Πολιτικά η Τανάγρα με όλη τη Βοιωτία από το 338 π.Χ. ως το 288 π.Χ., ανήκε στο Μακεδονικό Βασίλειο, ενώ από το 288 π.Χ. ως το 244 π.Χ. ήταν ανεξάρτητη. Το 244 π.Χ. προσχώρησε πάλι στο Μακεδονικό Βασίλειο.
Όλες αυτές οι πολιτικές ουδέποτε επηρέασαν τις συνθήκες και ασχολίες των Ταναγραίων.


Η ευημερία της Τανάγρας την περίοδο αυτή, αντανακλάται στις επιτύμβιες στήλες και τα αγαλματίδια, που τόσος λόγος γίνεται για αυτά σήμερα.
Το τέλος του 3ου αιώνα, βάζει ένα τέρμα στην ευημερία της Τανάγρας. Κοινωνικές αναταραχές, με πρωταγωνιστές την μεσαία τάξη, οδηγούν την άλλοτε πλούσια Τανάγρα, στο χάος. Το 146 π.Χ. η Τανάγρα ακολουθεί και αυτή την μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας και κυριεύεται από τη νέα παγκόσμια δύναμη, τη Ρώμη.
Η Ρωμαϊκή κατοχή, δεν προκάλεσε την αναμενόμενη καταστροφή, οικονομική και κοινωνική. Αντίθετα η Τανάγρα θριαμβεύει οικονομικά.
Ο Γεωγράφος - περιηγητής Στράβων μαρτυρεί σε αναφορές του, ότι στα τέλη του 1oυ μ.Χ. αιώνα, δύο πόλεις συνέχιζαν να υπάρχουν στην περιοχή, η Τανάγρα και οι Θεσπιές.
Το 2ο μ.Χ. αιώνα επισκέφτηκε την πόλη ο Παυσανίας, που αναφέρει ότι η Τανάγρα ήταν το ίδιο λαμπρά δημιουργική πόλη όσο και πριν 500 χρόνια.
Η εποχή αυτή φτάνει σε μας, από ευρεθέντα νομίσματα, με αναπαραστάσεις των ναών της, του ΔΙΟΝΥΣΟΥ και του ΕΡΜΗ του Κριοφόρου.
Οι επόμενοι δύο αιώνες κύλησαν, χωρίς να επιφέρουν βασικές αλλαγές στην κοινωνική και πολιτική δομή της Τανάγρας, μέσα στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Η μεταφορά της βασιλεύουσας στο Βυζάντιο καθώς και η υιοθέτηση του Χριστιανισμού, ως επίσημης πια θρησκείας του Ρωμαϊκού κράτους, στον 4ο αιώνα, δίνει στην Τανάγρα μια νέα πνοή δύναμης, μια δύναμη που αντλείται από την ανάδειξή της, σε Επισκοπή, μια από τις δέκα, της Βορείου Ελλάδος.
Η πόλη υπάρχει για ακόμη ένα αιώνα και εντάσσεται χρονολογικά στην περίοδο του Ιουστινιανού (527-565 μ.Χ.).

Τον 6ο μ.Χ. εμφανίζονται στο προσκήνιο, οι Άβαροι , ένας νομαδικός λαός Τατταρικής καταγωγής, φέρνοντας μαζί τους και αρκετούς Σλάβους. Οι Άβαροι εξαπλώθηκαν στη Βαλκανική, λεηλατώντας και καταστρέφοντας στο πέρασμά τους. Το τέλος της Τανάγρας, ήρθε άδοξα με αυτόν τον τρόπο, στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. Οι κάτοικοί της, προσέφυγαν στα νησιά του Αιγαίου και στην ενδοχώρα, η πόλη ερήμωσε και αφέθηκε στα ερείπια.
Ενθαρρυμένοι μετά το 783 μ.Χ. από τις τελευταίες εξελίξεις και την εδραίωση των Βυζαντινών στην περιοχή αρχίζουν οι Ταναγραίοι να επιστρέφουν στις προγονικές τους εστίες.
Ακολουθώντας την διάχυτη επιθυμία επιστροφής των στην Τανάγρα - οι απόγονοι των άλλοτε πανίσχυρων Ταναγραίων - αντίκρισαν μια ερειπωμένη πόλη. Η απαστράπτουσα, άλλοτε πολιτεία κειτόταν σε χαλάσματα, σωροί θύμιζαν τα τείχη που προστάτευαν την υπερήφανη πόλη, με τους δεκάδες ναούς, το αρχαίο Θέατρο, και τα εκατοντάδες εργαστήρια - κέντρα διαχρονικής τέχνης.
Αυτή την εικόνα αντίκρισαν, οι Ταναγραίοι , μια πόλη , χαλάσματα , που δεν μπόρεσε να ξανασταθεί στα πόδια της . Μοναδικά απομεινάρια της επανεγκατάστασης των Ελλήνων στην Τανάγρα, είναι δύο εκκλησίες - ρυθμού βασιλικής με τρούλο - του 12ου μ.Χ., του Άγ. Πολυκάρπου, και του Αγ. Θωμά, στα Νοτιοανατολικά της πόλης , όπου διατηρείται σήμερα σε άριστη κατάσταση.
Ενδεικτική είναι η χρήση ψηφιδωτών δαπέδων στους ναούς αυτής της περιόδου.
Αυτές είναι και οι τελευταίες ενδείξεις ύπαρξης της Τανάγρας, ενώ ο χώρος που καταλάμβανε, ονομάζεται από το 14 αιώνα ή 15 αιώνα , “Γκριμάδα”, μια ονομασία με προέλευση ελληνική - από το ρήμα “ρημάζω, ίσως - και προσθήκη το “ΓΚ’ που προέρχεται μάλλον από τους, Ιλλυρικής καταγωγής, νομάδες που εγκαταστάθηκαν εδώ και 600 με 630 χρόνια και ονόμασαν την περιοχή Γκριμάδα = ερείπια.
Όνομα που έδωσαν οι αρβανίτες . (κάτοικοι στην περιοχή) , οι οποίοι βρήκαν την πόλη της Τανάγρας γκρεμισμένη.
Η ΤΑΝΑΓΡΑ όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω άκμασε από τους Μυκηναϊκούς έως και τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Ήταν δε το επίκεντρο της Ταναγραϊκής που περιελάμβανε τους τέσσερις οικισμούς ΦΑΡΕΣ - ΑΡΜΑ - ΕΛΕΩΝΑ - ΜΥΚΑΛΗΣΣΟ δημιουργώντας τετρακωμία.

Unless otherwise stated, the content of this page is licensed under Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License