Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Σημαντικό ρόλο αποτέλεσαν οι γυναικείες μορφές καθόλη τη διάρκεια της επανάστασης, αλλά και πριν από την έναρξη της. Ωστόσο αυτό που μπορούμε να επισημάνουμε είναι πως η συμβολή της στην εθνική ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας ως καταγραφή στον αγώνα της ελληνικής επανάστασης είναι αμυδρή και ανύπαρκτη, ακόμα και ο εθνικός ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρηγοπούλος δεν καταγράφει την γυναικεία παρουσία την περίοδο του 1821. Έτσι οι περισσότερες παρέμειναν άγνωστες ή εντελώς συγκεχυμένες μορφές. Ακόμα και ο Νικόλαος Δραγούμης αποκρύπτει το γεγονός στην παρουσία της Μαντώς Μαυρογένους στην Εθνοσυνέλευση του 1827. Ποιες ήταν όμως οι γυναίκες αυτές; Και ποια η συμβολή τους στον αγώνα; Για να περιγράψουμε τη δράση των γυναικών επιβάλλεται πρωτίστως να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τη θέση της γυναίκας στη κοινωνία εκείνη τη χρονική περίοδο.
Η ιδιότητά της ήταν βασισμένη στο ρόλο της συζύγου και μητέρα, απείχε από οποιαδήποτε κοινωνική δραστηριότητα και το μορφωτικό της επίπεδο ισοδυναμούσε έως το σημείο της κοινής παιδείας, δηλαδή απλή ανάγνωση και γραφή και αυτά στον ελάχιστο βαθμό. Ωστόσο στον εργασιακό στίβο ίσχυε το αντιστρόφως ανάλογο. Είχε πρωτεύοντα ρόλο στη δουλειά που επί τω πλείστον ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και γεωργία, επί της ουσίας αναλάμβανε εξ’ ολοκλήρου όλο το βάρος των αγροτικών εργασιών εξαιτίας της έλλειψης ανδρικού πληθυσμού από την οικία οι οποίοι είτε πολεμούσαν είτε είχαν διαφύγει στο εξωτερικό για εμπορικούς συνήθως λόγους. Ωστόσο σε κάποιες περιοχές ο ρόλος της περιοριζόταν εντός της οικίας όπως στη Ήπειρο όπου ασχολείται με την υφαντική τέχνη.
Την οθωμανική περίοδο υπήρχαν δυο κατηγορίες γυναικών οι απλές λαϊκές γυναίκες και εκείνες που ανήκαν στην υψηλή κοινωνική βαθμίδα και το μορφωτικό τους επίπεδο δεν υστερούσε από τους λόγιους της εποχής και τους έδινε τη δυνατότητα να συναναστρέφονται σε ένα ευρύ κοινωνικό σύνολο. Τέτοιες γυναίκες ήταν αυτές που ζούσαν στην Ιόνιο Πολιτεία ή στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης ή στο εξωτερικό. Πολλές από αυτές μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία και προσπάθησαν να αφυπνίσουν και άλλες γυναίκες μέσα και έξω από τα σύνορα της χώρας όπως η Μαντώ Μαυρογενους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα – Πινότσα, η Μόσχω Τζαβέλα, η Μαρούλα της Λήμνου, η οποία μετά τον θάνατο της οικογένειας της κυνήγησε τους Τούρκους μαζί με όλο το νησί , η Ελισάβετ Υψηλάντη μητέρα των πριγκίπων Αλέξανδρου, Δημήτριου και Νικολάου, η οποία έδρασε στη προ - επαναστατική περίοδο και μυούσε μέλη προς τη Φιλική Εταιρεία στη Οδησσό της Ρωσίας. η Μαριγώ Ζαφοροπούλα κ.α.
Η γυναικεία μορφή στην ελληνική επανάσταση είναι αξιοθαύμαστη. Στέκεται με σθένος και ανεκτικότητα δίπλα στον άνδρα, πολλές φορές η περιβολή της είναι πανομοιότυπη με αυτή των ανδρών, θέτει τη ζωή της σε κίνδυνο αναλαμβάνοντας ατομικές πρωτοβουλίες υπέρ του σκλαβωμένου γένους. Η ίδια ως ένα ελεύθερο και ανεξάρτητο ον από τη φύση της δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη και να «φυλακιστεί» πίσω από ένα κλειστό σύστημα μιας πατριαρχικής κοινωνίας, αλλά η ίδια αναζητάει μια πνευματική διέξοδο και αρχή. Ο ρόλος της στον αγώνα για ελευθερία προέρχεται από τις αξίες με τις οποίες έχει γαλουχηθεί, επιδείχνει έναν αλτρουισμό, αντιστέκεται στο κοινωνικό κατεστημένο της εποχής που της υπαγόρευε πως η θέση της ανήκει στο σπίτι, επέδειξε μια κοινωνική θέληση που την καταξίωσε στο Πάνθεο της σύγχρονης ιστορίας. Οι παράγοντες αυτοί καθόρισαν την εθνική ταυτότητα των γυναικών στον αγώνα και τις ανέδειξε σε εθνικές ηρωίδες.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Σημαντική η συνεισφορά των γυναικών από το Σούλι , οι Σουλιώτισσες τις οποίες τις παρομοίαζαν με τις αρχαίες Σπαρτιάτισσες ηταν εκείνες που ξεχώρισαν για το απαράμιλλο θάρρος τους, έπαιρναν μέρος στα συμβούλια των ανδρών χωρίς να διαχωρίζεται η θέση τους η οποία ήταν ισάξια με αυτούς. Γνωστές Σουλιώτισες ήταν η Μόσχω Τζαβέλα σύζυγος του Λάμπρου Τζαβέλα, Δέσπω Μπότση η οποία ανατινάχθηκε με τις κόρες και τα εγγόνια της για να μην πέσει στα χεριά των Τούρκων.
Οι Μεσολογγίτισσες ή ελεύθερες πολιορκημένες όπως τις αποκάλεσε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Βοήθησαν στη μεταφορά πολεμικού υλικού και τροφίμων, πολλές θανατωθήκαν στη έξοδο του Μεσολογγίου, όσες γλύτωσαν διέφυγαν σε άλλες περιοχές σε μοναστήρια όπου και φρόντιζαν τραυματίες όπως στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία από διηγήσεις του Φιλέλληνα‘ Αμπαρ ο οποίος είχε επισκεφτεί τη Μονή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Γνωστή Μεσολογγίτισσα ήταν η Ευγενία Διονυσίου Καρκαβίτσα πρόγονος του συγγραφέα Ανδρέα Καρκαβίτσα η οποία σκοτώθηκε στη έξοδο του Μεσολογγίου μαζί με τον γιο της.
Οι Χιώτισσες όπως η επιφανέστερη μορφή του αγώνα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καθώς η ίδια παραχώρησε σημαντικό τμήμα της περιουσίας για την κατασκευή πολεμικών πλοίων υπέρ του αγώνα, ήταν η πρώτη που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το (1819).
Εξίσου αξιόλογη προσωπικότητα της εποχής η Μαντώ Μαυρογένους η μυκονιάτισα αριστοκράτισσα που έδωσε όλη της την προίκα για την ελευθερία του γένους, η οποία μετά το τέλος της επανάστασης της απονεμήθηκε το στρατιωτικό αξίωμα του Αντιστράτηγου από τον Ιωάννη Καποδίστρια, όμως μετά τον θάνατο του, και η σχέση που διατηρούσε με τον Δημήτριο Υψηλάντη προκάλεσε έριδες με τον Ιωάννη Κωλέττη και ο απρόσμενος θάνατος του Υψηλάντη την ανάγκασε να επιστρέψει στο νησί της όπου αργότερα πέθανε το (1840) στη Πάρο από τυφοειδή πυρετό. Μακρά η συνεισφορά των εύπορων γυναικών από το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης καθώς έδρασαν στο παρασκήνιο όπως η Αγγελίνα Νηκήταινα που μεσολάβησε ώστε να δοθεί τέλος στον εμφύλιο σπαραγμό μεταξύ των οπλαρχηγών και της κυβέρνησης Κουντουριώτη. Οι Φαναριώτισσες δημιούργησαν επιτροπές, συστάθηκαν πτωχοκομεία και ορφανοτροφεία για τους απόρους και τα παιδιά. Ομοίως όσες διέθεταν παιδεία έγραφαν επιστολές προς άλλες γυναίκες στη Ευρώπη με σκοπό να συνεισφέρουν στο αγώνα. Άγνωστη παραμένει η συνεισφορά της ηθοποιού Ραλλούς Καρατζά η οποία με τις θεατρικές περιοδείες στη Ευρώπη μέσα από τα θεατρικά της έργα έκανε αναφορά στην σκληρή πραγματικότητα που ζούσε ο υπόδουλος ελληνισμός και προπαγάνδισε την επανάσταση .
Αξιοθαύμαστη η συμβολή των γυναικών που έμεναν στα οθωμανικά πασαλίκια και το Σουλτανάτο της οθωμανικής αυτοκρατορίας καθώς οι ίδιες είχαν αρπαχτεί από νεαρή ηλικία πολλές από αυτές δρούσαν μυστικά ήταν μυημένες στη Φιλική Εταιρεία μετέφεραν κρατικά μυστικά μέσω διαμεσολαβητών όπως οι έμποροι και ζωγράφοι που κατά καιρούς ερχόντουσαν στο παλάτι. Άλλες παντρεύτηκαν διάδοχους και μονάρχες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όμως παρέμειναν πιστές στην ορθόδοξη πίστη και με κάθε τρόπο κρυφό ή φανερό βοηθούσαν το σκλαβωμένο γένος.
Σημαντική η συνεισφορά και των γυναικών από το εξωτερικό και ειδικότερα από τη Γαλλία Αγγλία Ρωσία ως γυναίκες πιο χειραφετημένες εκείνη τη περίοδο εξαιτίας της γαλλικής επανάστασης απέκτησαν ένα επαναστατικό πνεύμα και ζητούσαν ελευθερία, παιδεία, ισότητα αντιδρούσαν σε ότι ήταν δεσποτικό, έτσι πολλές από αυτές ήρθαν και πολέμησαν στην Ελλάδα και άλλες διέθεσαν κομμάτι της περιουσίας τους, πήγαν κόντρα στα απολυταρχικά καθεστώτα των χωρών τους, εναντιώθηκαν στα βασιλικά πρωτόκολλα της ευρωπαϊκής μοναρχίας, κάποιες από αυτές θανατώθηκαν ή εξορίστηκαν από τις βασιλικές αυλές διότι αψήφησαν τον θεσμό της μοναρχίας και παραχώρησαν τμήμα των χρημάτων τους ή της κτηματικής τους γης για τον αγώνα των Ελλήνων χωρίς τη συγκατάθεση του Μονάρχη. (Σημαντικό εδώ να αναφέρουμε πως οι γυναίκες που διέμεναν στις βασιλικές αυλές απαγορεύονταν να παίρνουν αποφάσεις για την περιουσία τους χωρίς την έγκριση του μονάρχη καθόσον η περιουσία τους ήταν κτήμα του βασιλείου και υπαγόταν αυτομάτως στο κράτος και η πράξη αυτή ακύρωνε την υποταγή στο πρόσωπο του βασιλιά). Οι πιο γνωστές ευρωπαίες που συνέβαλαν και αυτές στον αγώνα ήταν η Οθελία Φον Γκαίτε νύφη του συγγραφέα Γκαίτε, η Δούκισσα της Πλακεντίας Σοφία ντε Μαρμπουά, η Δούκισσα του Ντίρα ερωμένη του Βασιλιά Λουδοβίκου του 14ου της Γαλλίας, η οποία επηρέασε τον μονάρχη υπέρ της Ελλάδας . Η Ρωξάνη Στούρτζα σύντροφος του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία αποτέλεσε ένα από τα πρώτα μέλη της Φιλόμουσου Εταιρείας στη Βιέννη. Σημαντική η οικονομική συμμετοχή της για τη εκπαίδευση Ελλήνων παιδιών στο εξωτερικό, η ίδια παραχώρησε την έπαυλη της στη Βαϊμάρη ως πανεπιστήμιο. Μεσολάβησε στην εξωτερική πολιτική αποστέλλοντας υπόμνημα στη Τσαρική αυτοκρατορία ώστε να κινητοποιηθεί υπέρ του ελληνισμού. Ίδρυσε πτωχοκομεία, βιβλιοθήκες, ήρθε σε επαφή με εύπορους πολίτες της Ευρώπης όπου συγκέντρωσε χρηματικούς πόρους για αγορά πολεμικού υλικού στη διάρκεια της επανάστασης .

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΧΑΡΕΜΙΑ

Η αντίληψη που επικρατούσε για την γυναίκα την περίοδο της τουρκοκρατίας θα λέγαμε ότι δεν ετύγχανε σεβασμού ή νομικής προστασίας, για τον άνδρα σήμαινε απλώς μια γυναικεία μορφή που υπηρετούσε τις προσωπικές του επιθυμίες του ισχυρού φύλου. Αυτό ήταν απολύτως φυσιολογικό για τον ανδρικό οθωμανικό πληθυσμό. Οι γυναίκες πολλές φορές για τη προστασία τους δημιουργούσαν μηχανορραφίες και ίντριγκες μέσα στα χαρέμια με σκοπό την προαγωγή τους και τη συμπάθεια προς τον Σουλτάνο σημαντικό ρόλο για αυτές τις τακτικές οι οποίοι δρούσαν και ως μεσάζοντες με τον έξω κόσμο ήταν οι ευνούχοι του παλατιού. Πως όμως ξεκίνησε το φαινόμενο του χαρεμιού επί οθωμανισμού; Η γυναίκα ως τρόπαιο ξεκίνησε επί Ορχάν Μπέη και μετέπειτα την περίοδο του Μεχμέτ του Καταστροφέα πριν από αυτή τη περίοδο οι Σουλτάνοι νυμφεύονταν μόνο κόρες ηγεμόνων της περιοχής. Με την περίοδο του Βαγιαζίτ του Β’ άλλαξε η παράδοση τους και παντρεύονταν γυναίκες του χαρεμιού τους. Οι περισσότερες αναλογικά προέρχονταν από χώρες της Ρωσίας, Γεωργίας, και Καυκάσιες όπου ηταν ξακουστές για την ομορφιά τους. Από τον ελλαδικό χώρο συνήθως προέρχονταν από τα νησιά Χίο, Σάμο, Μυτιλήνη, Κρήτη. Οι γυναίκες αρπάζονταν από νεαρή ηλικία 5-7 έτη αρχικά ως σκλάβες αργότερα από τον 17ο αιώνα η τακτική αυτή άλλαξε και προορίζονταν για γάμο με τους πασάδες και διάδοχους της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα οι καυκάσιοι από μικρή ηλικία ανάτρεφαν τις κόρες ώστε να επιλεχθούν για σύζυγοι του εκάστοτε Σουλτάνου. Γνωστή Ελληνίδα που παντρεύτηκε Σουλτάνο ήταν η Μάρω Μπραγκόβιτς κόρη του Ελληνο-Σερβου Δεσπότη Γεωργίου και της Ειρήνης Κατακουζηνού δυναστείας των βυζαντινών αυτοκρατόρων η οποία μέσα από τη θέση που είχε, ήταν εκείνη που έθεσε στον Σουλτάνο το άνοιγμα του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως δώρισε κτηματική περιουσία σε πολλά μοναστήρια, μέρος της περιουσίας πήγε σε μονές του Αγίου Όρους αφιέρωσε τη ζωή της στα ορφανά παιδιά και η ίδια ποτέ δεν ασπάστηκε το Ισλαμισμό αλλά παρέμεινε πιστή στον Χριστιανισμό. Ομοίως η Κιοσέμ Σουλτάνα ή Αναστασία όπως ήταν το ελληνικό της όνομα η οποία αρπάχτηκε από τα Επτάνησα (Κεφαλονιά) σε ηλικία 15 χρόνων και εστάλη στο χαρέμι του Αχμέτ του Α’ τον οποίο και νυμφεύτηκε, υπήρξε η πιο ισχυρή Σουλτάνα στην οθωμανική Αυτοκρατορία πολλές φορές επενέβαινε σε ζήτηματα πολιτικής και διπλωματίας υπέρ των ελλήνων όπως τη ματαίωση θανάτων και φυγάδευση μικρών παιδιών. Κυβέρνησε ως Σουλτάνα της οθωμανικής αυτοκρατορίας καθώς ο εγγονός της ήταν ανήλικος.

Αναμφίβολα η γυναικεία παρουσία στην ελληνική επανάσταση ήταν αξιοζήλευτη . Πολλοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι, εμπνευστήκαν από τη γυναικεία ύπαρξη του 1821 δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η ίδια η Ελλάδα απεικονίζεται ως μια γυναίκα στην ελληνική επανάσταση κατά τον Διονύσιο Σολωμό ο οποίος με αυτός τον τρόπο υμνεί την γυναίκα και την ταυτίζει με το πνεύμα της επανάστασης της σκλαβωμένης Ελλάδας. Ζωγράφοι όπως ο Ευγένιος Ντελακρουά εμπνέεται από τη Ελληνίδα γυναίκα της εποχής μέσα από το γνωστό έργο η Σφαγή της Χίουκαι καταξιώνεται τους συγχρόνους ζωγράφους του 17ο -18ο αιώνα.
Μετά το πέρας της ελληνικής επανάστασης και τον σχηματισμό του νεοσύστατου κράτους η γυναίκα για πάρα πολλά χρόνια προσπαθούσε να βρει τη θέση που της αξίζει , ενώ μετά το τέλος του αγώνα στερήθηκε πολιτικών, κοινωνικών, και νομικών δικαιωμάτων μέχρι τα μέσα του 20ο αιώνα. Πολλές από αυτές τις γυναικείες μορφές ξεχάστηκαν από το ελληνικό κράτος ή δεν απέκτησαν τη σωστή θέση στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Πολλές πέθαναν αβοήθητες και φτωχές παρόλο που η συμβολή τους στη δημιουργία του κράτους ήταν ουσιαστική και μεγαλειώδης.

Μπορείτε να κατεβάσετε το κείμενο σε μορφή *target="_blank"> pdf

Συγγραφή - Επιμέλεια Αθανασία Βρεττού Ιστορικός: Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών Τμήμα Δημόσιας Ιστορίας – Ανθρωπολογίας- Εθνολογίας .

Unless otherwise stated, the content of this page is licensed under Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License